Stadswandeling Gilbert Van Schoonbeke (2019)
Op 6 juli 2019 organiseerden wij voor onze trouwste oud-leerlingen en het bestuur een historische wandeling door Antwerpen. Dit was niet zomaar eender welke stadswandeling, maar een themawandeling rond de figuur van Gilbert Van Schoonbeke, de befaamde doch ietwat vergeten stadsarchitect uit de 16de eeuw die een grote en blijvende impact heeft gehad op het moderne uitzicht van Antwerpen.
De wandeling ving aan op de Leien. De Leien zijn namelijk aangelegd op de plek waar vroeger een stadsomwalling stond. In de bouw van deze stadsomwalling heeft Van Schoonbeke een belangrijke rol gespeeld. Na het beleg van Antwerpen door Maarten van Rossum in 1542 was veiligheid hoog op de agenda komen te staan. De bouw van nieuwe stadswallen, vooral in het drassige Noorden van de stad, vorderde echter traag en de financiering ervan werd gaandeweg problematisch. Dit veranderde drastisch met het aanvaarden van het alomvattende plan van Van Schoonbeke in 1549. Van Schoonbeke zou voortaan de bouw alleen op zich nemen en de financiering zou o.m. plaatsvinden met het ontwikkelen, ook door Van Schoonbeke, van een gebied ten noorden van de stadsmuren van Antwerpen, de Nieuwstad, tot haven- en industrieterrein.
De bouw van de stadswallen verliep in het begin van de jaren vijftig, onder leiding van Van Schoonbeke, bijna drie maal zo snel als tevoren. De grotere efficiëntie in de bedrijfsvoering ontstond door verticale integratie: Van Schoonbeke nam niet alleen het metselwerk op zich, maar ook de vervaardiging van de daartoe benodigde bakstenen en de noodzakelijke aanvoer van grote hoeveelheden brandstof; deze brandstof bestond uit turf, dat in de omgeving van Veenendaal werd gewonnen en ten dele over door Van Schoonbeke nieuw aangelegde waterwegen naar het Antwerpse gedistribueerd.
Van Schoonbeke was waagmeester en later initiatiefnemer van onder meer de Stadswaag, de Vrijdagmarkt en het in 1555 gereedgekomen, 3.000 m² grote Tapissierspand aan de Graanmarkt. In zijn relatief korte leven zou hij verantwoordelijk zijn voor de ontwikkeling van niet minder dan één derde van de straten die in Antwerpen in de zestiende eeuw werden ontwikkeld.
De bouw van Van Schoonbekes Waterhuis, in de Nieuwstad, duurde van 1552 tot 1556 en zou deugdelijk water distribueren naar de nabij gevestigde brouwers. Later - en tot op heden - stond het bekend als "Brouwershuis" omwille van de brouwersgilde, in 1581 omgevormd tot een natie, die er haar vergaderingen en festiviteiten hield. De ontwikkelingen in de Nieuwstad, waarbij het de bedoeling was dat alle brouwerijen van Antwerpen en de nabije omgeving (o.m. Borgerhout) naar deze locatie zouden worden overgebracht, werden door de brouwers in de oude stad niet op prijs gesteld. Het leidde tot de zgh. Brouwersopstand van 12 juli 1554, waarbij Van Schoonbeke moest vluchten naar Brussel. Daar werd hij door Maria Van Hongarije aangesteld tot financieel raadsman. Na het herstel van de openbare orde werd het feitelijke brouwersmonopolie dat Van Schoonbeke had, hersteld in ruil voor een schuldherschikking die de stad 400.000 gulden opleverde. Bij een kort verblijf in Antwerpen overleed hij in december 1556 in zijn woning 'De Keyser' aan de Minderbroedersrui.
In de Nieuwstad, nu beter gekend als Het Eilandje, vlakbij Van Schoonbekes Brouwershuis, eindigde onze stadwandeling. Het was een fascinerende en leerrijke namiddag die een vervolg verdient! Wil jij de volgende keer ook uitgenodigd worden? Vergeet dan zeker niet om je lidgeld te betalen.
Mathias Van Aken (94LAGR)