Hoe kwamen Viatorianen in België? (2022)
In Het Beertje nr. 349 van december 2021 kon u lezen over E.H. Louis Querbes (1793-1859), pastoor in Vourles (Frankrijk, nabij Lyon), die in 1830 de congregatie “Les Clercs de Saint-Viateur” oprichtte. Zoals u weet, heeft deze orde onze school opgericht in het jaar 1912. Hoe is deze orde echter ooit in België terechtgekomen? Om deze vraag te beantwoorden, moeten we het even hebben over ene Emile Combes (1835-1921), vrijmetselaar en eerste minister van Frankrijk van 1902 tot 1905.
De republikeinen, vooral die van de linkse signatuur, streefden er in het laatste kwart van de negentiende eeuw naar de Franse Republiek zo sterk mogelijk te maken. Zij voelden zich geroepen de idealen van de Franse Revolutie definitief te verwezenlijken: de blijvende afschaffing van de monarchie en het terugdringen van de macht en invloed van de "Kerken", voornamelijk de Rooms-Katholieke Kerk.
Vermits de monarchie uitgeschakeld was, werd het strijdpunt voor verschillende linkse partijen, die steeds sterker werden, het vernietigen van het christelijk geloof. De methode om dit te verwezenlijken was niet meer de harde revolutie met de plundering en verwoesting van kerken en het hanteren van de guillotine. Het geopenbaarde geloof moest als een soort bijgeloof worden afgedaan. De Rede diende zo vlug mogelijk het Geloof te vervangen. Het onderwijs mocht derhalve niet langer gedomineerd worden door de al te talrijke religieuze congregaties.
De Franse eerste minister Emile Combes, leider van een ruime linkse coalitiemeerderheid, beloofde bij het aantreden van zijn regering (mei 1902) de religieuze onderwijs-congregaties, en dus ook de Viatorianen, op te heffen. Hij diende in februari 1904 een wetsvoorstel in tot afschaffing van de religieuze onderwijscongregaties. Op 14 maart 1904 werd het eerste en voornaamste artikel van die wet goedgekeurd: "Het onderwijs van welke orde en aard ook is in Frankrijk verboden aan de congregaties".
Op 28 maart 1904 werd de de wet op het onderwijsverbod voor congregaties in de Kamer goedgekeurd. Het uitstel van uitvoering van de wet werd, dankzij het hardnekkig weerwerk van de gelovigen in de oppositie, verlengd van 5 tot 10 jaar. In de senaat verliep de goedkeuring van de wet veel vlotter. De wet werd uiteindelijk goedgekeurd op 5 juli, bekrachtigd op 7 juli en uitgevaardigd op 8 juli 1904.
Het is opmerkelijk dat Emile Combes de onderwijscongregaties de doodsteek gaf. Hij werd op 6 september 1835 geboren te Roquecourbe, het departement Tarn. Zijn vader was net als Louis Querbes' vader een bescheiden kleermaker. Onder invloed van zijn oom, priester Jean Gaubert, ging Emile naar het groot seminarie van Albi. Tijdens zijn priesteropleiding groeide bij hem het besef, dat hij geen echte roeping had. Hij verliet het seminarie op 13 mei 1857. Toch boeiden filosofie en theologie hem in hoge mate. Te Reims werd hij in 1860 doctor in de Letteren met twee proefschriften, één in het Latijn: "De Sancti Bernardi adversus Abaelardum contentione dissertatio" (een verhandeling over het dispuut tussen Sint-Bernardus van Clairvaux (1091-1153) en Abélard (1079-1142)), één in het Frans: "La psychologie de Saint-Thomas d'Aquin (1225-1274)".
De scherpzinnige Emile Combes ging in 1864 in Parijs geneeskunde studeren. Op 21 maart werd hij geneesheer op het proefschrift "Considération contre l'hérédité des maladies" (Overwegingen tegen de erfelijkheid van ziekten). Hij beoefende de geneeskunde te Pons (thans Charente-Maritime). Hij werd er burgemeester in 1876 en bleef het tot in 1919. In 1885 werd hij senator. Eerste minister werd hij in mei 1902. Hij bleef het land leiden tot 19 januari 1905. Op 24 mei 1921 stierf hij.
Emile Combes evolueerde van een gelovig man, met grote belangstelling voor middeleeuwse filosofie en theologie, tot een voorvechter van een Franse lekenstaat. Hij kwam op voor een republiek waarin de rede het geopenbaarde christelijk geloof langzaam maar zeker diende te degraderen tot een bijgeloof. De rede zou de wetenschappelijke vraagstukken stelselmatig oplossen en een beroep op God geleidelijk overbodig maken.
Emile Combes was in zekere zin de man die de Franse Revolutie van 1789 voltooide. Voor de aftakeling van het geopenbaarde christendom had hij geen vernieling van kerkelijke goederen nodig. Met de ontmanteling van de religieuze onderwijscongregaties gedroeg deze in de omgang bescheiden, vriendelijke, hoffelijke man zich als een "Robespierre met fluwelen handschoenen".
Om de nakende wet-Combes (8 juli 1904) te ontwijken, trokken een aantal clercs de Saint-Viateur in 1903 uit Frankrijk weg. Zij vestigden zich in het Brusselse. Enkele "Brabantse" viatorianen streken nadien in Westmalle neer en stichtten er SJB (1912). Zo ontliepen zij de ergste gevolgen van een felle Franse schoolstrijd.
Jan Wolters Van der Wey in Het Beertje nr. 351 (juni 2022)